با افزایش سن، بدن زنان دچار تغییراتی می‌شود؛ چربی بیشتر در ناحیه شکم تجمع پیدا می‌کند، کالری‌ها با سرعت کمتری سوزانده می‌شوند و فعالیت بدنی کاهش می‌یابد. بخشی از این تحولات طبیعی‌اند، اما بخشی دیگر ناشی از تغییرات هورمونی در دوران یائسگی هستند.
یکی از نگرانی‌های رو به رشد در میان زنان در دوران پس از یائسگی، افزایش خطر ابتلا به بیماری کبد چرب غیرالکلی است که اکنون با نام علمی بیماری کبد چرب مرتبط با اختلال متابولیک (MASLD) شناخته می‌شود.
آیا خود یائسگی عامل بیماری کبد چرب است؟
مدت‌هاست که پزشکان می‌دانند سندرم متابولیک (چاقی، دیابت، فشار خون بالا) نقش اصلی را در ایجاد MASLD دارد. اما اکنون محققان در حال بررسی این احتمال هستند که خود یائسگی و کاهش سطح استروژن، صرف‌نظر از سایر عوامل، می‌تواند باعث ایجاد یا تشدید بیماری کبد چرب شود.
دکتر مونیکا کریسمس، از دانشگاه شیکاگو، می‌گوید:
تشخیص اینکه دقیقاً چه میزان از تأثیرات به دلیل کاهش استروژن و چه بخشی به خاطر افزایش سن یا سبک زندگی است، بسیار دشوار است.
اما اهمیت این تمایز زمانی آشکار می‌شود که بدانیم زنان بعد از 50 سالگی، 20 درصد بیشتر از مردان هم‌سن خود در معرض پیشرفت به التهاب شدید کبد (MASH) و فیبروز پیشرفته کبدی هستند؛ تا جایی که این بیماری به یکی از دلایل اصلی پیوند کبد در زنان یائسه تبدیل شده است.
تغییرات بدن و خطرات نهفته
در دوران پیش‌یائسگی (اواخر 30 تا 40 سالگی)، با کاهش تدریجی استروژن، نحوه ذخیره چربی در بدن تغییر می‌کند. چربی‌های سطحی جای خود را به چربی‌های عمیق در ناحیه شکم می‌دهند، که این نوع چربی با مقاومت به انسولین، التهاب و انباشت چربی در کبد ارتباط دارد.
حتی زنانی که اضافه وزن یا سندرم متابولیک ندارند، در معرض خطر MASLD هستند؛ موضوعی که برخی مطالعات اولیه روی انسان و حیوان آن را نشان داده‌اند. در یکی از این پژوهش‌ها، زنانی که بدون چاقی به MASLD مبتلا بودند، بعد از یائسگی 2.2 برابر بیشتر در معرض فیبروز شدید کبدی قرار گرفتند.
همچنین زنانی که در سنین پایین به دلیل درمان سرطان، تخمدان‌شان را از دست داده‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به کبد چرب بوده‌اند.
آیا استروژن از کبد محافظت می‌کند؟
برخی دانشمندان معتقدند استروژن مانند یک سپر محافظ برای کبد عمل می‌کند. وقتی این هورمون کاهش می‌یابد، کبد در برابر التهاب و تجمع چربی آسیب‌پذیرتر می‌شود.
دکتر یوهانا دی‌استفانو، پژوهشگر بیماری‌های متابولیک، می‌گوید:
ممکن است زنانی که تا پیش از یائسگی به کمک استروژن از آسیب‌های کبدی مصون بوده‌اند، پس از افت هورمونی، استعداد ژنتیکی‌شان برای ابتلا به بیماری آشکار شود.
آیا هورمون‌درمانی می‌تواند راه‌حل باشد؟
شواهد اولیه‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد هورمون‌درمانی پس از یائسگی ممکن است به بهبود سلامت کبد کمک کند. مثلاً در یک مطالعه کوچک، زنانی که از روش ترانسدرمال (چسب یا ژل پوستی) برای دریافت استروژن استفاده کردند، کاهش نرخ ابتلا به MASLD را تجربه کردند؛ در حالی که در گروهی که قرص استروژن مصرف می‌کردند، خطر ابتلا افزایش یافت.
دلیل این تفاوت این است که قرص‌های استروژن از کبد عبور می‌کنند و ممکن است به آن آسیب بزنند، در حالی‌که هورمون‌های ترانسدرمال از طریق پوست جذب می‌شوند و مستقیماً وارد جریان خون می‌شوند.
البته پزشکان هنوز برای تجویز هورمون‌درمانی با هدف درمان کبد چرب محتاط‌اند. اما اگر زنی علائم شدید یائسگی مانند گرگرفتگی داشته باشد، استفاده از چسب یا ژل استروژن می‌تواند علاوه بر بهبود علائم، برای کبد هم مفید باشد.
راهکارهایی برای محافظت از کبد در دوران یائسگی
با توجه به اینکه بیشتر زنان یک‌سوم عمر خود را در دوران پس از یائسگی سپری می‌کنند، ضروری است مراقبت از سلامت کبد را جدی بگیرند. برخی اقدامات مؤثر:
- رژیم غذایی مدیترانه‌ای (غنی از سبزیجات، روغن زیتون، ماهی و غلات کامل)
- ورزش منظم، به‌ویژه تمرینات مقاومتی برای حفظ عضله
- پرهیز از سیگار، الکل و غذاهای فرآوری‌شده
- چکاپ منظم آنزیم‌های کبدی، کلسترول و شاخص‌های متابولیک
دکتر دی‌استفانو تأکید می‌کند:
متأسفانه، زنان باید خودشان مسئول سلامت‌شان باشند و از پزشک بخواهند که آزمایش‌های لازم را تجویز کند. بسیاری از پزشکان هنوز با ارتباط یائسگی و بیماری کبد چرب آشنا نیستند.
