اینترنت بیشک یکی از بزرگترین انقلاب های فناوری در تاریخ بشر است. با وجود اینکه این فناوری طی چند دهه گذشته تغییرات عظیمی را تجربه کرده، هنوز در مرحلهای نسبتاً ابتدایی به سر می برد و نیازمند پیشرفت های بزرگی است؛ مشابه صنعت خودروسازی در دهه 1920 میلادی، که پس از دو دهه از ظهور آن، همچنان در حال تکامل بود.
از وب 1.0 تا وب 2.0: مسیر تکامل اینترنت
ایده اولیه “تیم برنرز لی“، خالق اینترنت، این بود که وب به یک بستر مشترک تبدیل شود؛ جایی که همه بتوانند به تبادل اطلاعات بپردازند. این هدف اولیه، یعنی ایجاد یک سیستم متصل برای اشتراکگذاری اطلاعات علمی، خیلی زود با ظهور شرکت هایی مانند AOL و Yahoo به سمت تجاریسازی تغییر جهت داد.
در دهه 1990 میلادی، وب 1.0 آغازگر عصر جدیدی شد؛ دورهای که کاربران، کسب و کارها و دولت ها محتوای آنلاین را مصرف می کردند و گاهی اوقات محتوا منتشر می کردند. این دوره با معرفی مرورگر Netscape در سال 1994 میلادی و آغاز رقابت میان مرورگرها همراه بود. اما در این دوره، طبق نظر “گراهام کورمود” و “بالاچاندر کریشنا مورثی”، محتواسازان بسیار محدود بودند و اکثر کاربران تنها مصرفکنندگان محتوا محسوب می شدند.
ورود به عصر وب 2.0 تغییرات چشمگیری ایجاد کرد. این نسل از اینترنت که بهعنوان “وب بهعنوان بستر” شناخته می شود، به کاربران امکان داد تا بهطور گسترده محتوا تولید کنند و از پلتفرم هایی مانند شبکه های اجتماعی، وبلاگ ها و سایت های اشتراکی بهرهمند شوند. این تغییرات انقلابی صنایع رسانهای، تبلیغات و خردهفروشی را زیر و رو کرد و شرکت های سنتی که با این تغییرات همراه نشدند، یا ورشکسته شدند یا در تلاش برای بقا هستند.
مدل کسب و کار وب 2.0 به مشارکت کاربران وابسته است. داده های تولیدی کاربران به ابزاری برای سودآوری شرکت های بزرگ تبدیل شده و بدون رضایت واقعی کاربران، به اشخاص ثالث فروخته می شود. در این فضای متمرکز، شرکت هایی مانند گوگل، آمازون و فیسبوک با استفاده از داده ها و تبلیغات هدفمند، قدرت و نفوذ خود را گسترش دادهاند.
وب 3.0: بازگشت به آرمان های اولیه
در پنج سال گذشته، انتظار می رفت که نسل بعدی اینترنت، وب معنایی (Semantic Web) باشد. تیم برنرز لی این ایده را مطرح کرد تا وبی هوشمند و مشابه مغز انسان طراحی شود که در آن داده ها بهصورت مفهومی و زمینهای درک شوند. با این حال، این ایده به دلیل چالش های فنی و پیچیدگی های پیادهسازی فناوری های مرتبط، هرگز به واقعیت نپیوست.
وب 3.0، هرچند متفاوت از وب معنایی، بازگشتی به اصول اولیه اینترنت محسوب می شود. این نسل از اینترنت بر عدم تمرکز (Decentralization) استوار است. فناوری هایی مانند بلاکچین و سیستم های توزیعشده امکان ذخیره و مدیریت داده ها به شکلی امن و شفاف را فراهم می کنند و سلطه و بهرهبرداری متمرکز از داده ها را به چالش می کشند.
وب 3.0 قصد دارد افراد را قادر سازد تا مالکیت واقعی داده های خود را به دست آورند. این تحول، مفهوم مالکیت داده ها و جبران مالی را متحول می کند. بهجای وابستگی به شرکت های متمرکز، کاربران می توانند از داده ها و زمان خود بهرهبرداری منصفانه داشته باشند.
آیندهای عادلانهتر با وب 3.0
تمرکززدایی در وب 3.0 نهتنها مالکیت داده ها را به کاربران بازمیگرداند، بلکه مدل های جدیدی از ارتباطات نظیر ارتباطات همتا به همتا (P2P) شفاف و انتخابی را امکانپذیر می کند. کاربران می توانند بر زمان و اطلاعات خود کنترل بیشتری داشته باشند و از حریم خصوصی خود بهتر محافظت کنند.
در این نسل از اینترنت، پروتکل های مبتنی بر بلاکچین بستری فراهم می کنند تا کاربران بتوانند بدون نیاز به واسطه ها، داده های خود را مدیریت و حتی از آن درآمد کسب کنند. این مدل جدید، بر خلاف مدل استثماری وب 2.0، به سمت عدالت و انصاف حرکت می کند.
نتیجهگیری
وب 3.0 وعده یک اینترنت عادلانهتر را می دهد، جایی که کاربران مالکیت واقعی داده های خود را دارند و از زمان و تلاش خود بهدرستی بهرهبرداری می کنند. این تحول نهتنها اینترنت را به آرمان های اولیهاش بازمیگرداند، بلکه پایهگذار نسلی از ارتباطات انسانی و فناوری است که در آن شفافیت، عدالت و امنیت جایگزین تمرکزگرایی و بهرهکشی خواهند شد.
