نوحه قطعهای ادبی است که به صورت آهنگین اجرا میشود و مضمونی غم انگیز و بعضاً حماسی دارد. نوحه خوانی ریشهای به درازای غمهای تاریخ و زمزمههای افراد و بخصوص مادران و بانوان در سوگ عزیزانشان دارد.
در مذهب شیعه، نوحه توسط مداحان و در مراسم مذهبی اهل بیت اجرا میشود. نوحهها سبکهای گوناگونی دارند و برخی از آنها امروزی و مثلاً به صورت پاپ هستند که این روزهای نوع پاپ آن طرفداران زیادی دارد. اولین بار هم نوحه به صورت شور توسط نریمان پناهی خوانده شد و بعد از آن سید محمد جواد ذاکر طباطبایی هم آن را رواج داد و به صورت جوان پسند خواند که با مخالفتها و انتقادهای گستردهای مواجه شد.
نوحه ترکی هم یکی از محبوبترین نوع مداحی ها به شمار می رود به خصوص که بیشتر اشعار مداحی که نوشته شده و بهترین نوع تعریف از وقایع مذهبی را دارند به زبان ترکی هستند که از مشهورترین شاعر ترکی درمورد اشعار محرم میتوان به محتشم کاشانی اشاره کرد. کمالالدین علی محتشم کاشانی دارای لقب شمس الشعرای کاشانی شاعر ایرانی در آغاز سده ده هجری و هم دوره با پادشاهی شاه طهماسب صفوی در کاشان زاده شد، بیشتر دورانزندگی خود را در این شهر گذراند و در همین شهر هم در ربیعالاول ۹۹۶ درگذشت و محل دفن او بعدها مورد احترام مردم قرار گرفت. نام پدرش خواجه میراحمد بود. کمال الدین در نوجوانی به مطالعه علوم دینی و ادبی معمول زمان خود پرداخت و اشعار شعرای قدیمی ایران را به دقت مورد بررسی قرار می داد.
از معروفترین شعرهای محتشم کاشانی می توان به این شعر که در مداحی ها و مرثیه های ترکی و فارسی و تمام اقوام ایرانی خوانده می شود اشاره کرد :
باز این چه شورش است که در خلق عالم است باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است
باز این چه رستخیز عظیم است کز زمین بی نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است
مداحان آذری یکی از پرطرفدارترین نوحه خوانان و مرثیه سرایان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) به شمار میروند به طوری که هم اکنون انواع سبک های مداحی به زبان ترکی در سراسر کشور رواج دارد.
می توان به این صورت بیان کرد که استان های زنجان و اردبیل از قدیمی ترین مراکز نوحه خوانی به شمار میروند. برای مثال مسجد حسینیه اعظم از مکان های دیدنی زنجان است و یکی از مهمترین جاذبههای گردشگری مذهبی ایران در ماه محرم به شمار میآید. قدمت این مکان به حدود یک قرن پیش میرسد. این حسینه توسط دو فرد بنامهای حاج میرزا محمد نقی و حاج میرزا بابایی وقف گردیده است. این مسجد بعد از منا، دومین قربانگاه بزرگ جهان اسلام است. در روز هشتم ماه محرم تمامی هیئتهای عزاداری از تمامی شهرها و روستاهای زنجان برای عزاداری وارد این حسینیه میشوند که هم حسینیه است و هم مسجد. اهالی این استان و حتی استانهای دیگر کشور نذورات خود را در روز هشتم محرم (شب تاسوعا) به این حسینیه اهدا میکنند. از دستهی عزاداری حسینیهی اعظم زنجان بهعنوان بزرگترین تجمع عزاداری امام حسین (ع) در ایران یاد میشود که به یاد و احترام برادر بزگوار سیدالشهدا، حضرت ابوالفضل العباس (ع) برگزار میشود و این روز در تقویم سوگواری محرم زنجان «یوم الابوالفضل و یوم العباس» نامیده شده است.
از جمله مداحان آذری زبان میتوان به : مرحوم حاج سلیم موذن زاده، حاج علیرضا اسفندیاری، حاج مهدی رسولی، حاج شهروز حبیبی،حاج مهدی لیثی، مرحوم حاج محمدباقر منصوری، اباصلت ابراهیمی، حاج مهدی قربانی، حاج حسین فرهادی، حاج مهدی خادم آذریان، حاج ابراهیم رهبر و …. اشاره کرد.
هم چنین با رواج سبک پاپ و نوحه های استدیویی خوانندگانی چون : شاهین جمشیدپور و فریبرز خاتمی نیز هر ساله آلبوم های ویژه ماه محرم به سبک پاپ منتشر می کنند و علاقه مندان به این نوع سبک هم آثار این خواننده را می پسندند. آخرین اثر شاهین جمشیدپور آلبوم نوحه ترکی 72 عاشیق نام دارد که میتوانید از رسانه سن سیز موزیک – بزرگترین رسانه فرهنگی و هنری آذربایجانی دریافت و گوش دهید.