آیا تصور خوابیدن بدون تماشای ریلز برایت غیرممکن است؟ آیا از آن دسته افرادی هستی که با اولین نشانه از بیکاری سریعاً سراغ گوشی می‌روند؟ یا شاید غذا خوردن بدون دیدن یوتیوب برایت خسته‌کننده است؟ اگر جوابت بله است، تبریک می‌گویم! تو کم‌کم داری وارد مسیر لغزنده‌ای به نام «اعتیاد به اینترنت» می‌شی.
اعتیاد به اینترنت یعنی چی؟
طبق تحقیقی که در سال 2016 توسط شرکت تحقیقاتی آمریکایی Dscout انجام شد، یک فرد معمولی روزانه بیش از 2600 بار گوشی‌اش را لمس می‌کند. بر اساس آمار Global Web Index، مردم به‌طور میانگین روزانه 6.5 ساعت در اینترنت وقت می‌گذرانند. اما جالبه بدونی که افراد بین 16 تا 24 سال، حدود 2.5 ساعت بیشتر از افراد 55 تا 64 ساله آنلاین هستند.
یه تحقیق مشترک از دانشگاه کالیفرنیا و مؤسسه IVO برای مطالعات اعتیاد، اختلال اعتیاد به اینترنت رو این‌طوری تعریف کرده:
استفاده‌ی غیرضروری از اینترنت به مدت حداقل 3 ماه، با میانگین روزانه حداقل 6 ساعت.
یعنی با این تعریف، بیشتر افراد امروزی، بدون اینکه خودشون بدونن، معتادن به اینترنت!
نشانه‌ها و رفتارهای اعتیاد
اعتیاد به اینترنت تقریباً با زندگی دیجیتال گره خورده. از نسل X تا حتی بعضی از سالمندها، همه یه جوری درگیرش شدن. سناریویی آشناست: صبح بیدار می‌شی، اینستاگرام رو باز می‌کنی، استوری‌ها رو می‌بینی، جواب پیام‌ها رو می‌دی، فیسبوک رو چک می‌کنی، بعدش میری سراغ تیک‌تاک و کلی ویدیو 15 ثانیه‌ای نگاه می‌کنی. یک ساعت گذشته و هنوز از تخت بلند نشدی.
حین صبحانه یوتیوب باز می‌کنی، هر پنج دقیقه یه بار شبکه‌های اجتماعی رو چک می‌کنی، اسنپ می‌فرستی، تو ردیت میری دنبال یه موضوعی که فردا فراموشش می‌کنی. شب خسته و کوفته میری خونه، تلویزیون روشنه ولی تو همچنان تو گوشی سُر می‌خوری. بعد از دیدن چند تا ریلز، بالاخره می‌خوابی.
این شده سبک زندگی روزمره خیلی از ماها. مغز ما عادت کرده مدام تحریک بشه. حتی وقتی با دوستان بیرون می‌ریم، مدام مشغول چک کردن پیام‌ها و گذاشتن استوری هستیم. زندگی خصوصی تقریباً نابود شده، چون همیشه داریم چیزی از خودمون به اشتراک می‌ذاریم. انگار اینترنت یه عضو اضافه شده که همیشه باید همراهمون باشه، یا بهتر بگم، زنجیر شده به ما!
مقصر فقط تو نیستی
نگران نباش، مقصر فقط تو نیستی. شرکت‌های بزرگ میلیون‌ها دلار خرج می‌کنن تا مغز ما رو طوری برنامه‌ریزی کنن که تا می‌تونیم توی پلتفرم‌هاشون بمونیم. طراحی اپلیکیشن‌ها طوریه که هیچ پایان منطقی‌ای برای استفاده وجود نداره. فیدها تمومی ندارن، و ما همین‌طور پایین می‌ریم و اسکرول می‌کنیم.
صفحه‌ی اصلی پلتفرم‌های پخش ویدیو مثل یه بمب بصریه که پر از محتوای متنوعه، تا احتمال اینکه یکی‌ش جذبمون کنه بالا بره. و به‌محض اینکه یه ویدیو تموم شه، کلی ویدیوی دیگه پشت سرش میاد. ریلز و استوری‌ها هم به خاطر کوتاه بودنشون، مغز ما رو فریب می‌دن که داریم زمان رو «عاقلانه» مصرف می‌کنیم.
پس چیکار کنیم؟
استفاده از اینترنت باید هدفمند باشه. مثلاً بگی:
می‌خوام به دوستم پیام بدم برای فلان کار
یا
می‌خوام فلان فایل رو دانلود کنم.
مشکل اینجاست که بیشتر ما بدون هیچ قصد خاصی وارد اینترنت می‌شیم و یه‌دفعه می‌بینیم یه ساعت گذشته، بی‌هیچ دستاورد خاصی.
اگر دنبال سرگرمی هستی، اون رو برنامه‌ریزی کن. مثلاً آخر شب یه تایم مشخص برای فیلم دیدن، بازی کردن یا حتی قرار حضوری با دوستان (بدون گوشی!) در نظر بگیر. اینجوری هم لذت می‌بری، هم گرفتار اینترنت بی‌هدف نمی‌شی.
اگه احساس می‌کنی گوشی خیلی از وقتت رو گرفته، «روزه‌ی گوشی» بگیر. یه گوشی ساده دکمه‌ای بگیر و دو هفته استفاده کن. وقتی حوصله‌ت سر رفت، با خودت کنار بیا و اجازه بده «بی‌حوصلگی» رو تجربه کنی. خیلی‌ها نمی‌دونن که بی‌حوصلگی برای خلاقیت و تفکر خیلی مفیده. تو هلند یه روش به اسم نیکسن هست که مردم عمداً کاری نمی‌کنن و فقط فکر می‌کنن و احساساتشون رو بررسی می‌کنن.
بعد از گذشت یکی دو هفته، می‌فهمی چیز خاصی رو از دست ندادی. ذهنت به نبود تحریک دائمی عادت می‌کنه. بعدش می‌تونی استفاده از شبکه‌های اجتماعی رو محدود کنی، مثلاً فقط هفته‌ای دو بار اونم شب‌ها. یوتیوب هم فقط زمانی استفاده کن که واقعاً دنبال یه موضوع خاصی باشی.
تختت رو تبدیل کن به منطقه ممنوعه‌ی اینترنت. گوشی رو یه جای خاص بذار.
و یه لطف به مغزت بکن: کتاب بخون! یه تفریح آهسته ولی مفید. دفتر یادداشت داشته باش و احساسات و افکارت رو بنویس. این کار می‌تونه موقعی که وسوسه‌ی سر زدن به گوشی داری، کمکت کنه. در کنارش هم فعالیت‌هایی که نیاز به حرکت دارن رو بیشتر انجام بده، مثل ورزش، پیاده‌روی یا گشت‌وگذار. چون برای مغز، دوپامین بعد از تلاش، خیلی سالم‌تر و طبیعی‌تره.
