در سال 2024، قاره آفریقا شاهد رشد قابل توجهی در صنعت گردشگری بود؛ به‌طوری‌که بیش از 74 میلیون گردشگر بین‌المللی از این قاره بازدید کردند. طبق آخرین آمار منتشرشده توسط سازمان جهانی گردشگری (UN Tourism)، این رقم نشان‌دهنده‌ی رشد 12 درصدی نسبت به سال گذشته است و حتی 7 درصد بالاتر از آمار پیش از همه‌گیری کرونا در سال 2019 قرار دارد.
افزون بر این، درآمد گردشگری آفریقا نیز حدود 3 درصد رشد داشته و به 1.6 میلیارد دلار آمریکا رسیده است. اما این رشد چشمگیر یک سوال مهم را پیش می‌کشد: آیا توسعه گردشگری می‌تواند به شکلی پایدار به نفع جوامع محلی باشد، یا دوباره به سمت مدل‌های نابرابر و ناپایدار گذشته سوق پیدا خواهد کرد؟
رونق صنعت گردشگری در قاره سیاه
بهبود شرایط گردشگری جهانی و بازگشت بازارهای آسیا-اقیانوسیه نقش مهمی در شتاب گرفتن صنعت گردشگری آفریقا داشته‌اند. کشورهایی مانند کنیا، غنا، نیجریه و زیمبابوه با بهره‌گیری از تبلیغات بین‌المللی و سرمایه‌گذاری‌های هدفمند، در این رشد پیشتاز بوده‌اند. همچنین شهرهایی نظیر کیپ‌تاون، لاگوس و مراکش در فهرست 50 مقصد برتر گردشگری جهان در سال 2025 از نگاه Time Out قرار گرفته‌اند.
مقاصد سنتی و پرطرفداری مثل مصر، تونس، مراکش و آفریقای جنوبی نیز همچنان جایگاه قدرتمند خود را حفظ کرده‌اند و به رشد درآمدهای ارزی آفریقا کمک می‌کنند.
در صورت تداوم ثبات اقتصادی و عدم وقوع بحران‌های ژئوپلیتیکی یا تورم شدید، سازمان جهانی گردشگری پیش‌بینی کرده که در سال 2025، آفریقا شاهد رشد 3 تا 5 درصدی دیگر در ورود گردشگران بین‌المللی باشد.
گردشگری پایدار؛ مدل مطلوب آینده
در سال‌های اخیر، گردشگری تجربی و پایدار جایگاه ویژه‌ای در آفریقا یافته است. این نوع گردشگری بر تعامل مستقیم با جوامع محلی، طبیعت و فرهنگ‌های بومی تمرکز دارد و تلاش می‌کند بخش بیشتری از درآمد گردشگری را به داخل اقتصادهای محلی تزریق کند. از سافاری در کنیا گرفته تا جشنواره‌های فرهنگی در غنا، گردشگری پایدار موجب توانمندسازی کسب‌وکارهای کوچک و حفظ میراث فرهنگی آفریقا شده است.
با افزایش آگاهی گردشگران جهانی، تقاضا برای تجربه‌های واقعی به جای اقامت در هتل‌های زنجیره‌ای غربی رو به افزایش است. این روند، فرصت مناسبی برای کشورهای آفریقایی فراهم می‌آورد تا با آموزش راهنمایان مجرب و حمایت از کسب‌وکارهای خانوادگی، هم اشتغال‌زایی کنند و هم روایت‌های اصیل محلی را به دنیا معرفی نمایند.
اما آیا رشد گردشگری می‌تواند پایدار باشد؟
با وجود فرصت‌های اقتصادی، تهدیدهای قابل‌توجهی نیز در کمین گردشگری آفریقا قرار دارد. توسعه کمپلکس‌های گردشگری بزرگ و لوکس توسط شرکت‌های چندملیتی می‌تواند همان الگوهای ناعادلانه‌ای را بازتولید کند که پیش‌تر در صنایع دیگری مانند معدن تجربه شده‌اند.
در مناطقی مثل شرم‌الشیخ مصر، اقامتگاه‌های لوکس معمولاً ارتباط کمی با جوامع اطراف دارند و سود حاصل نیز اغلب از کشور خارج می‌شود. این مدل نه تنها منافع پایدار برای مردم محلی به همراه ندارد، بلکه تأثیرات منفی اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی نیز در پی دارد.
بنابراین، چالش اصلی، ساخت مدلی بومی و عادلانه از گردشگری است که مردم آفریقا خود مدیریت آن را در دست داشته باشند و از منافع آن بهره‌مند شوند.
چشم‌اندازی بومی و درون‌زا برای گردشگری آفریقا
آینده‌ای روشن برای گردشگری آفریقا زمانی امکان‌پذیر است که کشورها بر مشارکت محلی و توسعه زیرساخت‌های پایدار تمرکز کنند. سرمایه‌گذاری در آموزش نیروهای انسانی مانند راهنماها و پرسنل مهمان‌داری، حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط محلی مانند اقامتگاه‌های خانوادگی و آژانس‌های گردشگری بومی، و اجرای سیاست‌های مشوق گردشگری سبز می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کند.
همچنین ایجاد زیرساخت‌هایی نظیر اقامتگاه‌های اکولوژیک، مراکز فرهنگی و طرح‌های جبران کربن می‌تواند مسیر توسعه گردشگری را با اهداف زیست‌محیطی هماهنگ کند. مشارکت میان دولت‌ها، جوامع محلی و اپراتورهای مسئول می‌تواند تضمین کند که سود گردشگری به طور عادلانه توزیع شده و توسعه‌ای فراگیر رقم بخورد.
جمع‌بندی
رشد گردشگری آفریقا در سال 2024 یک نقطه عطف مهم محسوب می‌شود. اما تنها با تکیه بر مدل‌های محلی، پایدار و عدالت‌محور است که می‌توان این رشد را به توسعه‌ی واقعی و بلندمدت تبدیل کرد.
آفریقا باید معمار صنعت گردشگری آینده‌ی خود باشد؛ نه صرفاً میزبان مدل‌هایی وارداتی.
