گردشگری، که برای بسیاری از مناطق یک موتور اقتصادی مهم به‌شمار می‌رود، اغلب با پیامدهای زیست‌محیطی قابل توجهی همراه است. حالا که سفرهای جهانی در سال 2025 دوباره رونق گرفته‌اند، این پرسش جدی مطرح می‌شود: آیا واقعاً می‌توان بین گردشگری و حفاظت از محیط زیست تعادل برقرار کرد؟
در تئوری این کار ممکن است، اما در عمل همه‌چیز به نحوه‌ی مدیریت گردشگری بستگی دارد. اگر به‌درستی هدایت شود، گردشگری پایدار می‌تواند نه‌تنها به حفظ اکوسیستم‌ها کمک کند بلکه نقش مثبتی در پروژه‌های حفاظت از محیط زیست ایفا کند. با این حال، گسترش افسارگسیخته‌ی گردشگری انبوه می‌تواند این تعادل را به‌خطر بیندازد. از ترویج رفتارهای دوستدار محیط زیست گرفته تا کاهش ردپای کربنی صنعت هواپیمایی، رسیدن به یک گردشگری پایدار نیازمند اقدام فوری و تعهد جمعی است.
گردشگری دوستدار محیط زیست یعنی چه؟
گردشگری پایدار اگر به‌درستی و با برنامه‌ریزی انجام شود، می‌تواند با اهداف زیست‌محیطی هماهنگ باشد. در این مسیر، مسئولیت بزرگی بر عهده‌ی گردشگران، دولت‌های محلی و کسب‌وکارهاست. اقداماتی مانند محدود کردن تعداد بازدیدکنندگان در مناطق حساس، وضع مالیات ورود روزانه در ونیز در سال 2024 یا سیستم سهمیه‌بندی طولانی‌مدت در جزایر گالاپاگوس، می‌توانند به حفاظت از اکوسیستم‌ها کمک کنند. درآمد حاصل از این اقدامات، مثل بلیت ورودی پارک‌ها، می‌تواند صرف حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی و پشتیبانی از پروژه‌های زیست‌محیطی محلی شود.
انتخاب گزینه‌هایی با تأثیر پایین مانند اقامتگاه‌های کوچک سازگار با محیط زیست یا تورهای محلی با مدیریت جامعه، هم به کاهش آسیب‌های احتمالی کمک می‌کند و هم احترام به طبیعت و فرهنگ بومی را افزایش می‌دهد.
الگوی آینده: اکوتوریسم
اکوتوریسم یا گردشگری بوم‌محور، الگویی نویدبخش برای آینده است. برخلاف گردشگری سنتی که اغلب باعث آلودگی، مصرف بی‌رویه منابع و تخریب اکوسیستم‌ها می‌شود، اکوتوریسم بر رفتار اخلاق‌مدار تأکید دارد. این رویکرد شامل سافاری‌های اخلاقی با محوریت حمایت از حیوانات، پیاده‌روی‌های آموزشی در دل طبیعت و اقامتگاه‌هایی است که در هماهنگی با محیط ساخته شده‌اند. چنین تجربه‌هایی باعث می‌شوند گردشگران هم از اقتصاد محلی حمایت کنند، هم زباله کمتری تولید کنند و هم ارتباط معنادارتری با جوامع میزبان برقرار کنند و این خود سرآغاز اثرات مثبت زیست‌محیطی و اجتماعی خواهد بود.
فاجعه‌ای به نام گردشگری بیش از حد
«گردشگری بیش از حد» یکی از تهدیدات جدی برای محیط زیست به‌شمار می‌رود و بسیاری از مقاصد گردشگری را تا مرز نابودی پیش برده است. مکان‌های محبوب با مشکلاتی مثل آلودگی، فرسایش خاک و تخریب گونه‌های گیاهی و جانوری روبه‌رو هستند. برای نمونه، تعطیلی برخی از سواحل تایلند به‌خاطر هجوم گردشگران، هشداری است جدی نسبت به پیامدهای مدیریت‌نشده‌ی گردشگری.
چالش اصلی این است که باید بین جذابیت یک مکان و ظرفیت واقعی آن برای پذیرش گردشگر، بدون آسیب به سلامت محیطی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی‌اش، تعادل برقرار کرد.
صنعت هواپیمایی—که رکن اصلی گردشگری جهانی است—اوضاع را بدتر کرده است. این صنعت به‌تنهایی حدود 2.5٪ از انتشار دی‌اکسید کربن جهانی را به خود اختصاص داده و اگر اثرات ارتفاع بالا مثل دنباله‌های سفید در آسمان را هم در نظر بگیریم، این عدد به 5 تا 8٪ می‌رسد. با دو برابر شدن سفرهای هوایی در هر 15 سال، هزینه‌های زیست‌محیطی نیز همچنان رو به افزایش است. مدل گردشگری انبوه به پروازهای مکرر وابسته است و این مسئله، ضرورت استفاده از جایگزین‌های پاک‌تر—مانند سوخت‌های پایدار و هواپیماهای کم‌مصرف‌تر را پررنگ‌تر می‌کند.
امیدی روشن در افق
با وجود تمام چالش‌ها، دلایلی برای خوش‌بینی وجود دارد. بسیاری از گردشگران در حال حاضر، سفرهای اخلاق‌مدار را ترجیح می‌دهند و به‌دنبال مقاصد و فعالیت‌هایی هستند که به طبیعت و جوامع محلی احترام بگذارند. آموزش، نقش کلیدی در گردشگری پایدار دارد و می‌تواند آگاهی افراد را درباره‌ی بحران‌های اقلیمی افزایش داده و سبک زندگی سبز را ترویج دهد. برنامه‌هایی مانند «جبران کربن» یا دریافت گواهی‌های اقامتگاه‌های سازگار با محیط زیست نیز به‌سرعت در حال رواج هستند و این‌ها همگی نویدبخش تحولی در شیوه‌ی سفر کردن انسان‌ها هستند.
البته برای تحقق کامل این امیدها، باید قدم‌های واقعی برداشته شود. پیشرفت فناوری، مثلاً طراحی هواپیماهای پاک‌تر، می‌تواند به کاهش آلودگی کمک کند. سیاست‌گذاری‌های دولتی، مثل محدود کردن تعداد بازدیدکنندگان یا ارائه‌ی مشوق به کسب‌وکارهای سبز، نقش مهمی ایفا می‌کنند. همچنین، اختصاص بخشی از درآمد گردشگری به پروژه‌های حفاظت از محیط زیست و توسعه‌ی جوامع محلی، می‌تواند تأثیرات مثبت را چند برابر کند. در نهایت، تغییر در رفتارها—چه از سوی مسافران، چه کسب‌وکارها و چه دولت‌ها—مشخص می‌کند که آیا گردشگری می‌تواند با محیط زیست هم‌راستا شود یا خیر.
رسیدن به تعادل
اینکه آیا گردشگری و محیط زیست می‌توانند هم‌زیستی داشته باشند، بستگی به تعهد جمعی ما به پایداری دارد—از حمایت از گردشگری مسئولانه گرفته تا اصلاح شیوه‌های سفر. گردشگری مسئولانه راهکارهایی ارائه می‌دهد برای کاهش آسیب‌ها و افزایش اثرات مثبت. اما تأثیرات مخرب گردشگری بیش از حد و آلودگی ناشی از سفرهای هوایی، نیازمند پاسخ‌های فوری هستند. اگر صنعت گردشگری بتواند خلاقانه عمل کند، قوانین مؤثر را به‌کار گیرد و فرهنگ احترام به طبیعت را در خود نهادینه سازد، آنگاه می‌تواند به نیرویی برای تغییر مثبت بدل شود.
در سال جاری، گردشگری در نقطه‌ای سرنوشت‌ساز قرار دارد: یا باید به‌سمت پایداری حرکت کند، یا خطر تخریب غیرقابل بازگشت مقاصد ارزشمند را به‌جان بخرد.
